De naam ‘Jozef’ stamt af van het Hebreeuwse woord ‘Joseph’ dat betekent: ‘Jahweh (God) moge toevoegen’. Van de naam zijn talloze varianten afgeleid, zoals Joost, José, Jef, Sjeng, Joep, Josephine, Fien, of Josette.
Jozef zou rechtstreeks afstammen van koning David. Toen hij hoorde dat zijn verloofde Maria al in verwachting was, wilde hij volgens Joodse traditie de verkering verbreken. Maria was hem immers ontrouw geweest, dacht hij. Volgens de traditie van die tijd mocht hij haar in opspraak brengen en zelfs laten vervolgen en stenigen. Maar dat deed Sint Jozef niet. Hij wilde dat juist in stilte van haar scheiden, om daarmee eventuele schande te voorkomen.
Via een engel die aan hem verscheen kreeg Jozef langs bovennatuurlijke weg de opdracht tóch met Maria te trouwen. Jozef mocht meedoen in het mogelijk maken dat het kind Jezus zijn verlossingswerk kon beginnen, mede door de bescherming en opvoeding door Jozef en Maria.
Zwijgende heilige
Over zijn verdere leven is niet veel bekend. De Franse schrijver Ernest Hello noemt Jozef ,,de heilige die zwijgt en door zwijgen wordt omgeven.’’ Zo komt het ook dat rond zijn persoon veel legendes zijn ontstaan. Sommige verhalen beweren dat hij bij zijn verloving met Maria al 80 jaar, andere auteurs beweren zelfs 200 jaar. Feit is dat Jozef tot in de Middeleeuwen vooral een rol op de achtergrond speelde. Hier en daar in West-Europa werd het feest van Jozef al gevierd, maar pas toen de timmerlieden hem in de 15e eeuw als hun patroon kozen, kreeg zijn verering meer bekendheid. In 1479 werd 19 maart zijn officiële feestdag op de heiligenkalender. In enkele Zuid-Europese landen wordt op die dag.
Drie feestdagen
Op de kerkelijke kalender heeft Sint Jozef maar liefst drie feestdagen. Een eer die maar weinig heiligen te beurt valt. Op de eerste zondag na Kerstmis wordt hij geëerd als lid van de Heilige Familie, zijn eigen feestdag op 19 maart en later is hier nog het feest van Sint Jozef Arbeider aan toegevoegd, dat sinds 1955 op 1 mei wordt gevierd. In sommige landen (zoals Italië) wordt 19 maart ‘vaderdag’ gevierd. In 1679 werd Jozef patroonheilige van de toenmalige Nederlanden, vandaar dat hij nog altijd patroon van België is.