Aan de zuidkant van het centrum van Sassenheim staat een grote kerk, de Pancratius. Een opvallend gebouw met zijn horizontale banden van gele bakstenen in de gevel en zijn grote van verre zichtbare toren.
Van buiten wekt de kerk een indruk als ‘kathedraal’ van de Bollenstreek gebouwd te zijn. Wie er naar binnen gaat treft inderdaad een weidse ruimte aan, met een overdadige lichtinval van alle kanten
De oude Dorpskerk in Sassenheim was oorspronkelijk ook aan de
heilige
Pancratius gewijd, maar deze kerk ging tijdens de reformatie over naar de protestanten.
De Sassenheimers hebben hun grote kerk in drie fasen gebouwd. In 1913 werden koor en dwarsschip van de huidige kerk (naar een ontwerp van architect Jos Tonnaer uit Delft) neergezet. Middenschip en toren van de oude kerk uit 1870 (naar een ontwerp van architect Herman Jan van den Brink) bleven staan. Even later, in 1928, gingen deze alsnog tegen de vlakte en werd een nieuw en groter middenschip gebouwd en kreeg de kerk ook zijn huidige opvallende toren. Die stevige afmetingen van het geheel hebben ook enkele nadelen en een daarvan is de moeilijke akoestiek. Pastores moeten hun woorden altijd langzaam en duidelijk uitspreken, want de galm in deze ruimte is berucht. Het leuke is wel dat een paar zangers al een effect kunnen bereiken alsof er een groot koor aan het werk is! Een ander bezwaar is dat de kerk voor de huidige bezoekersaantallen aan de grote kant is. Maar op de grote feestdagen (en carnavalszondag) zijn alle banken toch bezet.
Pancratius is de patroon van de kerk, een Romeins soldaat die in 304 de marteldood stierf. De Sassenheimers dragen hem kennelijk een goed hart toe want hij wordt zelfs met twee beelden in de kerk geëerd. In de hoek achterin de kerk links treffen we een in 1946 ingerichte kapel aan met daarin een fraai beeld van deze heilige, gemaakt door de bekende beeldhouwer Albert Termote. Het oude veelkleurige beeld van Pancratius, nog afkomstig uit het oude kerkgebouw (dus van voor 1870), is er ook nog en staat vooraan rechts in de kerk. Maar er is meer dat aan de oude kerk herinnert zoals b.v. het hoofdaltaar dat in 1874 gemaakt werd door Leenardts te Roermond en dat in 1913 naar de nieuwe kerk werd overgebracht.
In een kerk als deze gaat de blik als vanzelf omhoog. De lichtrood geschilderde spitsbogen brengen wat kleur op de verder cremewit geschilderde kerkmuren.
Kleur brengen ook de hier en daar aanwezige glas-in-loodramen. Zo bevinden zich boven het hoofdaltaar 7 grote ramen, ontworpen door de Warmonder kunstenaar Pieter Geraerts welke in 1964 zijn aangebracht. De oudste ramen dateren van 1919. Toen kreeg Pancratius boven zijn (oude) beeld een fraai raam toebedeeld (van de hand van de bekende glazeniers Nicolas en Zn uit Roermond, 1919).
Aan één van de drie heel grote schilderijen vooraan links in de kerk een aardige geschiedenis is verbonden. Het schilderij hing eerder in het raadhuis van Dokkum en dus verbaast het ons niet dat de afgebeelde heilige St.Bonifacius is die, zoals iedereen ongetwijfeld weet, daar in een grijs verleden door de Friezen werd vermoord. Het schilderij werd, tezamen met dat van Willibrordus, in 1704 door I.B.Gillessens gemaakt. In 1954 werd het ter gelegenheid van het zesde eeuwfeest van Bonifacius aan Dokkum uitgeleend. Het was ook de tijd van de grote kerkschoonmaak (alles zo sober mogelijk) en zo kwam het dat de Sassenheimers hun Bonifacius gewoon vergaten . . . Totdat men er zich in 1971 bij de kerkrestauratie realiseerde dat het schilderij nog steeds in Dokkum hing. Maar de Dokkummers waren intussen gaan denken dat het een eeuwige bruikleen betrof. Het kostte dan ook enige moeite om het schilderij terug te krijgen maar het lukte. En zo heeft Willibrordus weer gezelschap gekregen van Bonifatius, zijn Ierse medemissionaris in de Lage Landen.
Eén bijzonderheid mag niet onvermeld blijven en dat is de grote mozaïekvloer voor het hoofdaltaar, aangebracht in 1922. De koorleden hebben er, als ze zich omdraaien, mooi zicht op maar u zult het priesterkoor op moeten om de twee fraaie voorstellingen (de goede en de slechte herder) in ogenschouw te kunnen nemen. Bij het verlaten van de kerk zal de opmerkzame bezoeker mogelijk even schrikken: de koorruimte helt behoorlijk scheef naar links af. De Pancratiuskerk heeft een mooie grote toren maar die is door zijn grote gewicht wel een stukje de grond ingezakt en nam deze hoek van de kerk mee. Maar deze Sassenheimse kerk kan kennelijk een stootje hebben want van buiten zie je er weinig van.
Vollebregt orgel (1873)
De historie van het Vollebregt-orgel van de St. Pancratiuskerk gaat terug tot 1872. In dat jaar kreeg het toenmalige kerkbestuur toestemming van de Bisschop van Haarlem om de orgelbouwer J.J. Vollebregt en Zoon uit Den Bosch opdracht te geven voor de bouw van een nieuw orgel.
Deze orgelbouwer heeft vooral orgels gebouwd in Zuid-Nederland en een enkele keer daarbuiten zoals in Sassenheim. De Vollebregtorgels kenmerken zich door een imposante klankkleur: een breed prestanten-koor en heldere volle fluiten. De tongwerken van deze instrumenten combineren noordelijke constructie en zuidelijke kracht.
Het orgel voor de Pancratiuskerk in Sassenheim werd in 1873 opgeleverd.
Het was een relatief groot Vollebregt-orgel. De firma bouwde meestal kleine éénklaviers mechanische orgels.
Het uitgangspunt van de firma Vollebregt en zoon was klassieke Hollandse 18e eeuwse orgelbouw, aangevuld met enkele romantische zuidelijke elementen. De orgelkassen bestonden uit fijn snijwerk met zijwangen aan de buitentorens. De engelen, guirlandes en rozetten die het front sieren herinneren ons hieraan.
In 1929 werd het orgel door de firma Maarschalkerweerd en Zoon herplaatst naar het toen vergrootte kerkgebouw.
In 1949 kreeg het orgel zijn huidige front door een ingrijpende verbouwing uitgevoerd door de firma Bik uit Leiden. De kas van het orgel werd flink vergroot met het oog op een uitbreiding van het aantal registers. Deze uitbreiding is evenwel nooit uitgevoerd. De mechanische tractuur werd vervangen door elektro-pneumatische aansturing met een losse speeltafel. Vanwege schaarste aan goede materialen, zo vlak na de tweede wereldoorlog, werd de uitbreiding van het instrument met materialen van inferieure kwaliteit uitgevoerd.
Stichting Vrienden Vollebregt Orgel
Korte historie van de stichting
Vanaf 2003 heeft een groep vrijwilligers zich tot doel gesteld het Vollebregt-orgel weer bespeelbaar te maken en de twee registers Contrabas 16’ en Open bas 8’, die loos in het front stonden, op het pedaal aan te sluiten. In oktober 2003 is deze stichting opgericht waardoor men fondsen kon gaan werven voor de restauratie. Binnen 4 jaar was het eerste doel bereikt. Hierna is de reparatie en vervanging van twee pijpen van het register Viola di Gamba 8’ gerealiseerd en heeft het afsluiten van de zwelkast om de dynamische werking ervan te verbeteren plaats gevonden. In 2012 hebben vrijwilligers een kast gemaakt om het pijpwerk van het hoofdwerk te beschermen. Tevens is dat pijpwerk schoongemaakt en geïntoneerd zodat het qua klankkleur weer aansluit bij het zwelwerk. Dankzij een gift heeft de stichting in 2014 het toevoegen van zacht pedaalregister Subbas 16’ met transmissie voor een Gedekt 8’ kunnen realiseren. Begin 2015 heeft dezelfde gulle gever een Trompet 8’ in de stijl van het orgel geschonken. De trompet 8’ die al op het orgel aanwezig was, is omgeruild.
Doelstelling Stichting
Bij de korte historie van de stichting vindt u alle doelstellingen die tussen 2003 en 2015 bereikt zijn. De volgende doelstellingen voor op het tweede klavier staan nog open:
•Een klein tongwerkje in de stijl van Vollebregt (€5.000).
•Eventueel meteen aangevuld met een Fluit / Piccolo 2’.
Het bespeelbaar houden van het instrument.
Het organiseren van evenementen rondom het orgel.
Wilt u onze stichting steunen als sponsor of donateur, neem dan contact op met het secretariaat.
Vermeulen orgel (1973)
De Pancratiuskerk in Sassenheim is in het rijke bezit van nog een orgel. Dit koororgel is een neo-barok instrument en is in 1973 gebouwd door Vermeulen orgelbouw te Alkmaar. Aangezien het orgel boven op de koorzolder niet goed meer functioneerde heeft het toenmalig kerkbestuur ervoor gekozen een nieuw koororgel te laten bouwen. De restauratie zou immers net zoveel gaan kosten als het plaatsen van een nieuw instrument. Ook de liturgische vernieuwingen die toen plaatsvonden waren reden genoeg om te kiezen voor een nieuw koororgel. Het koor kreeg een plaats dichtbij het liturgisch centrum (het altaar) om zo actiever betrokken te zijn bij de viering van de liturgie. Het orgel heeft 13 stemmen en is in 2001 door Jan Spijker van de firma Flentrop prachtig geïntoneerd. Tevens is er een dispositiewijziging aangebracht; het register Scherp 3st. uit het Borstwerk is vervangen door de Nasard 22/3. De Prestant 2’ is opgeschoven en omgeïntoneerd naar een Fluit 2’.